تمبر تقلبی ایران قدیم

تمبر تقلبی ایران قدیم

نمونه تقلبي يك شاهي سياه، حدود اواخر ١٨٨٠ ميلادي.

اگر از دانش كافي در زمينه تمبرشناسي و تاريخ پستي برخوردار باشيم؛ با جستجو در فروشگاه هاي واقعي و مجازي

كه اقلام پستي را عرضه مي كنند؛ مي توانيم نمونه هاي غير اصيل و جعلي را بيابيم.

سودجويي، تنگ دستي، ناداني، عدم وجود مجازات سنگين، ضعف مجموعه ها و سازمان ها ي نظارتي و … از جمله

دليل هاي گرايش به جعل و تقلب در تاریخچه تمبر است. تقلب در زمينه هاي مختلفي ديده مي شود كه يكي از آنها جعل سند و اوراق بهادار است. چاپ تمبر تقلبي و جعل انواع سند و پاكت نامه هاي پستي در اين شاخه طبقه بندي مي شوند.

تقلب در محصول هاي پستي، تاريخي دراز دارد كه تقريبا به قدمت شكل گيري سيستم نوين پست (در دوران ناصر

الدين شاه قاجار) در ايران است. از همان اوان چاپ و بكارگيري تمبر در پست ايران، افراد سودجو در تشكيلات

چاپارخانه (پستخانه) نفوذ مي كنند.

لرد جورج ناتانيل كرزن

سیستم پستی ایران و تقلب در آن

آقای جيمز باست (اولين مسيونر مذهبي، آمريكايي در ايران) در كتاب ” ايران، سرزمين امام

ها” در همين خصوص مي نويسد : “سيستم پستي جديد ايران در سال

١٨٧٥ ميلادي ( ١٢٩٢ هجري قمري) با ورود اين كشور به اتحاديه پستي بين المللي آغاز شد و در همين سال بود

كه ايران با قبول عضويت اتحاديه پستي مجبور به برقراري و رعايت نرخ هاي بين المللي تعيين شده از طرف

اتحاديه گرديد.

ولي خدمات پستي ايران سال ها قبل از اين تاريخ آغاز شده بود كه به علت نداشتن نظم ادامه نيز نيافت. چند سال

قبل از اين تاريخ، دولت با يكي از رجال خود قراردادي نسبتا بزرگ براي تهيه تمبرهاي پستي منعقد مي كند و

برنامه اي نيز از طرف شاه طرح ريزي و مقدار تمبري را كه بايستي وي چاپ مي كرده مشخص مي كند [تمبرهاي

باقري]، ولي بعدها مشخص شد كه اين شخص تعدادي حدود يك صد هزار عدد تمبر اضافه براي نفع شخصي

خودش مخفيانه چاپ و منتشر كرده است لذا به مجرد روشن شدن اين سوء استفاده، تمبرهاي مزبور باطل و از

دور خارج شد.

این نمونه بارزي بود از سوء استفاده هاي رجال در مقابل برنامه هاي ارايه شده از طرف شاه و به همين جهت اعتماد

عمومي از برنامه هاي جديد و خدمات عمومي مثل جاده سازي، تلگراف، ايجاد ابنيه و كارهاي ساختماني و غيره …

سلب شده بود و امكانات موجود نيز بعد از چند سال كار كردن به تدريج فرسوده شده و از نظر اداري به فساد

كشيده مي شد و اين به علت عموميت داشتن رشوه خواري در دستگاه هاي دولتي بود.”

آقاي دكتر فريدون عبدلي فرد در كتاب ” تاريخ پست در ايران” با استناد به نقل قول اين دو سياح خارجي، حدس

مي زند فرد اجاره دار پست كه در روايت اين دو اروپايي از او ياد شده؛ آقاي محمد باقر سعد السلطنه اصفهاني

(ساكن قزوين) بوده است.

محمد باقر سعد السلطنه

باقر خان سعد السلطنه اصفهانی در اواخر دوره سلطنت ناصرالدين شاه قاجار حاکم شهر قزوين در ايران بود.
نخست از سوی ميرزا علی اصغر خان اتابک، صدر اعظم وقت، مسئوليت ساخت راه بين تهران و قزوين بر
دوش وی قرار گرفته بود و به خاطر انجام شايستهٔ اين مأموريت او را به حکومت قزوين گماشتند. اين حکومت
از سال ١٣١٠ تا ١٣١۴ ه. ق. برقرار بود. کاروانسرای سعد السلطنه قزوين (سرای سعادت) از آثار اوست.
سرای سعد السلطنه بزرگترين کاروانسرای سرپوشيده و مرکز تجاری داخلی شهری ايران است.
باقر خان سعد السلطنه در روزگار مشروطيت در زنجان، هنگامی که حاکم اين شهر بود به فتوای آخوند ملا
قربانعلی زنجانی مجتهد، حکم تبعيد برای وی صادر میشود که در اثر مقاومت او، نزاع پيش آمده و توسط
اطرافيان مجتهد زخمی میگردد و در راه تهران فوت مینمايد.
وی پسر دايی امين السلطان، اتابک بوده است که تا سال ها که فرمانروای قزوين بوده لقبی نداشته است و با نام
آقا باقر در تاريخ ثبت شده است.
آقای دکتر فريدون عبدلی فرد، همچنين حدس می زنند که علت ناميده شدن ” تمبرهای باقری” به اين نام، احتمالا
چاپ اين تمبرها توسط آقا باقر سعد السلطنه بوده است. (کتاب تاريخ پست در ايران، فريدون عبدلی فرد، صفحه
(۴۶ و ۴۵
اکنون اين سوال به ذهن متبادر می شود که طبق روايت اين دو جهانگرد، تعداد يک صد هزار تمبر (احتمالا
تمبر باقری) بدون مجوز، چاپ شده بوده است که “باطل شده” و از دور خارج می شوند. آيا اين
يک صد هزار قطعه تمبر معدوم شده اند؟ يا معدوم نشده اند؟ اکنون اين يک صد هزار قطعه تمبر باقری کجاست؟
در مسير بررسی “جعل و تقلب” در تاريخ پستی ايران به نمونه ها و نام های ديگری بر می خوريم همچون
فابيوس بواتال، برادران اسپيرو، ويکتور کاستين، سيد عبد الرحيم کاشانی، ميرزا هادی (کليمی)، اسد الله
کردستانی و … که اين نام ها تا امروز ادامه داشته و خواهد داشت.
آقای مهرداد صدری (کارشناس و پژوهشگر تمبر ايران) در خصوص تمبرهای تقلبی شير و خورشيدی می
گويند: “منابع بسياری از اين تمبرهای تقلبی شناخته نشده است، ولی بدون شک محبوبيت اين تمبرها در ميان
بسياری از کلکسيونرها، موجب گرديد تا در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم تعدادی از متقلبان معروف
و گمنام در اروپا اقدام به تهيه تمبرهای تقلبی شير و خورشيدی بنمايند. مطالعه کليشه ها، جوهر، کاغذ و نحوه
چاپ تمبرهای اصلی و همچنين تمبرهای تقلبی برای هر کلکسيونر تمبرهای شير و خورشيدی ضروری است.
تشکيل يک کلکسيون اين تمبرهای تقلبی نيز برای هر کلکسيونر تمبرهای شير و خورشيدی ضروری است.”

بعضی از نمونه تمبرهای تقلبی چاپ شده در دوران قاجار به دليل کميابی از قيمت بالايی برخوردار هستند که
به عنوان مثال می توان از نمونه تقلبی رقم ٢۵ سانتيم سری ليتوگراف نام برد.
به مجموعه تمبرهای تقلبی در کنار تمبرهای اصل، مجموعه مرجع گفته می شود.
همانطور که نظر آقای صدری در خصوص لزوم بررسی تمبرهای تقلبی شير و خورشيدی را دانستيم در مورد
نمونه های تقلبی ساير تمبرها نيز اين ضرورت مطرح است.
در مجموعه مرجع به جز نمونه تقلبی، نمونه های ديگری همچون زمينه ، تمبر پايه
، کاغذ مورد استفاده در چاپ و … نيز گرداوری می شود. اين نمونه ها که نام برده شد به عنوان
مراحلی از فرايند چاپ تمبر محسوب می شوند که گاهی بصورت ” اضافات چاپ” می بايست معدوم می شده
اند که خوشبختانه در مورد بعضی از عنوان تمبرهای قاجاری به طريقی به دست مجموعه داران کنونی رسيده
اند.

پيش از عبور از اين بحث، ياداوری اين نکته خالی از لطف نيست که تقلب در تمبر محدود به چاپ نمونه تقلبی
نمی شود؛ مواردی همچون دستکاری در “دندانه تمبر”، “چسب تمبر”، “ترميم پوست کنی”، “ترميم جدا شدن
بخشی از تمبر”، “نقاشی روی تمبر به جهت پوشاندن خراش يا کندگی” در صورتی که به خريدار اطلاع داده
نشود؛ مصداق تقلب در تمبر محسوب می شود.
بحث تقلب و جعل تنها به تمبر محدود نبوده اين موضوع در زمينه پاکت نامه و سندهای پستی نيز تسری دارد
چنانکه از دوران قاجار نمونه هايی از آن موجود است.

تشخيص اصالت پاکت نامه و سندهای پستی

مبحث تشخيص اصالت پاکت نامه و سندهای پستی، تخصصی است که نياز به تجربه ساليان دراز در مشاهده
نمونه های اصل و تقلبی پاکت نامه های پستی، دانش تمبرشناسی و تحليل منطقی دارد. از جمله بحث های مهمی
که در انجمن مطالعات تمبرشناسی ايران (Circle Study Philatelic Iran (مطرح می شود و کارشناسان
خبره اين رشته پيرامون آن بحث می کنند در خصوص اصالت پاکت نامه های پستی است که بصورت موردی
توسط اعضا مطرح و در مورد آن گفتگو می شود.

سخن آخر

در اين بحث آنکه وجود جنس های تقلبی در کنار نمونه های اصل، نبايد مجموعه دار تازه کار را از
ادامه راه و حرکت در دنيای “فيلاتلی” بترساند. آقای بهروز نصر (کارشناس و پژوهشگر تاريخ پستی ايران)
سخن کليدی در اين خصوص دارند: “قبل از خريد حتی يک تمبر، اطلاعات جمع کنيد.” زمانی که شما پاکت
نامه يا تمبری “اصيل” از دوران قاجار را می يابيد و آن را می خريد و در مورد آن تحقيق می کنيد و نکته ای
تاريخی و خاص پيرامون آن می يابيد؛ لذتی را تجربه می کنيد که به دليل منحصر به فرد بودن و واحد بودن آن
پاکت نامه يا تمبر( که تنها در اختيار شماست) قابل وصف نيست.

نویسنده : سعيد بختياری سلطانی

منابع : بن مايه ها:
١ .علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جديد، ١٣٧٧ ، جلد پنجم.
٢ .مهرداد صدری، شيران ايران، چاپ هفتم، ٢٠١٧ م.
٣ .مهرداد صدری، پرسيفيلا، مرجع تمبرهای ايرانی، دوره قاجار، چاپ ٢٠٠٧ م.
۴ .جورج ناتانيل کرزن، ايران و قضيه ايران، چاپ ششم، ١٣٨٨ خ. جلد اول.
۵ .فريدون عبدلی فرد، تاريخ پست در ايران، چاپ اول، ١٣٧۵ خ.